Raunstýrivextir Seðlabankans hærri eftir hrun en fyrir
Grein eftir Agnar Tómas Möller í Morgunblaðinu.
Raunstýrivextir Seðlabankans hærri eftir hrun en fyrir
Raunstýrivextir eru jafnan taldir besti mælikvarðinn á peningalegt aðhald á hverjum tíma. Flestir hagfræðingar telja eðlilegt að raunstýrisvextir séu lágir þegar samdráttur er í hagkerfi en hærri í þenslu.
Þrátt fyrir samdrátt í hagkerfinu, gjaldeyrishöft, gríðarlegt verðfall krónunnar og verðbólguskot, hefur raunstýrivaxtastig Seðlabankans verið 40% hærra að meðaltali eftir hrun en það var fyrir, sé horft 10 ár aftur í tímann. Nánar tiltekið voru 12 mánaða raunstýrivextir Seðlabankans að meðaltali um 2,5% frá janúar 2001 til október 2008, en 3,4% frá þeim tíma til dagsins í dag.
Líkt og sést á myndinni hafa raunstýrivextir Seðlabankans s.l. 10 ár verið mun lægri en þeir eru í dag, ef undandskilið er árið 2007 þegar Seðlabankinn studdi hvað ákafast við gengi krónunnar með háum vöxtum. Í dag eru 12 mánaða raunvextir Seðlabankans 4,8% eða næstum tvöfalt hærri en þeir voru að meðaltali áratuginn fyrir hrun. Það gerist þrátt fyrir stíf gjaldeyrishöft sem hefðu átt að vera ástæða til að ýta vaxtastiginu enn hraðar niður á við í ljósi lítilla áhrifa vaxtastigs á gengi krónunnar við þær aðstæður.
Afleiðingarnar hafa meðal annars verið þær að innlendir aðilar, þ.m.t. ríkissjóður og sveitarfélög hafa frá hruni neyðst til að fjármagna sig á umtalsvert hærri vöxtum en annars hefði verið nauðsynlegt.
Önnur afleiðing hárra raunvaxta sem ómögulegt verður að meta áhrifin af er að í skjóli hárra raunvaxta er í raun loku skotið fyrir fjárfestingu innanlands þar sem fæst fjárfestingaverkefni atvinnulífsins geta staðið undir núverandi raunvaxtastigi.
Nú mælist 12 mánaða verðbólga 1,8% sem er lægsta verðbólga frá árinu 2003. Þótt að Seðlabankinn lækki stýrivexti á næsta vaxtaákvörðunarfundi í byrjun febrúar um eitt prósentustig og verðbólga verði samkvæmt nýjustu spám markaðsaðila (nánar tiltekið Arion Banka; 0,6% í febrúar, 0,4% í mars og 0,2% í apríl), mun raunvaxtastigið enn verða um 4,2% í maí, enda hefur þá 12 mánaða verðbólga farið langt undir verðbólgumarkmið Seðlabankans, eða niður í 1,1%. Slíkt raunvaxtastig getur vart talist æskilegt í núverandi efnahagsumhverfi.*
* Eftirfarandi neðanmálsgrein var skorin út úr greininni í Morgunblaðinu vegna plássleysis, en er samt mikilvæg fyrir innihald greinarinnar og til nánari útskýringar:
Tólf mánaða raunstýrivextir eru mældir sem árlegur mismunur „virkra vaxta“ Seðlabankans og neysluverðsvísitölu Hagstofunnar, bæði mælt yfir 12 mánaða tímabil (þ.e. 12 m breyting á verðvísitölu og 12 mánuða uppsöfnuð „ávöxtun“ eða „fórnarkostnaður“ vaxta Seðlabankans). Virkir vextir eru hér meðaltal óbundinna innlánsvaxta Seðlabankans og veðlánavaxta, reiknað á ársgrundvelli til samanburðar við verðbólguna.
Sumir greinendur hafa stytt sér leið með því að reikna einfaldlega virka vexti í dag og bera saman við 12 mánaða verðbólgu, sem er augljóslega röng nálgun, enda verið að bera saman stærðir sem eru mældar yfir mjög svo mismunandi tímabil. M.ö.o. er verið að bera saman epli og appelsínur.
Hins vegar til að fá mælikvarða sem sýnir hvernig raunstýrivaxtastigið er að breytast til skemmri tíma, væri hægt að skoða 3 mánaða raunstýrivexti. Sú stærð er hins vegar mjög sveiflukennd og því erfitt að átta sig á leitninni á þeim mælikvarða. Það er hins vegar athyglisvert að á þeim mælikvarða hafa raunstýrivextir verið mun hærri eftir hrun en fyrir, eða um 2,4% fyrir hrun og 4,4% eftir hrun að meðaltali (þ.e. rúmlega 80% hærri). Ástæðan fyrir þessum mun samanborið við 12 mánaða raunstýrivexti er sú að raunstýrisvextir voru neikvæðir við hrun, mælt til 12 mánuða, og draga því niður meðaltalið eftir hrun.